Azərbaycan və Çin arasında əməkdaşlıq yalnız iki ölkə üçün deyil, bütün Avrasiya üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan və Çin arasında strateji yaxınlaşma bu gün demək olar ki, bütün əsas sahələri - siyasi dialoqdan nəqliyyat logistikasına, mədəni mübadilədən beynəlxalq təhlükəsizliyə qədər əhatə edir. Liderlər səviyyəsində etimad, iqtisadi göstəricilərin sabit artımı, qlobal arenada qarşılıqlı dəstək, suverenlik və hörmət prinsiplərinə qarşılıqlı sadiqlik bu tərəfdaşlığı Azərbaycanın xarici siyasətinin ən dinamik inkişaf edən istiqamətlərindən birinə çevirir. Son onilliklər ərzində Azərbaycan Çinlə tədricən möhkəm əlaqələr qurur, bu əlaqələr illər ərzində daha da möhkəmlənir və hazırda strateji tərəfdaşlıq mərhələsinə çatmışdır. Bu proseslərin əsas katalizatoru iki ölkə liderləri arasında şəxsi təmaslar olub. Prezident İlham Əliyev və Sədr Si Cinpin son illər ərzində keçirdikləri görüşlərin hər biri əldə olunan uğurlarla kifayətlənməyib, həm də əməkdaşlığın yeni istiqamətlərini müəyyənləşdirilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin 21 aprel 2025-ci ildə Çinin Sinxua agentliyinə verdiyi müsahibədə də qeyd etdiyi kimi: “ Astanada ÇXR-in Sədri ilə görüşüm əsnasında əldə olunan daha bir razılaşmaya diqqətinizi yönəltmək istəyirəm. Söhbət ölkələrimiz arasında iqtisadi-ticari əlaqələrin gələcək inkişafından, onların keyfiyyətcə yeni məzmunla zənginləşməsindən gedir”.
Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının 2024-cü ilin iyulunda keçirilən sammiti çərçivəsində münasibətlərin keyfiyyətcə yeni səviyyəyə - strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə keçidini səmərəli şəkildə qeyd edən sənəd imzalandı. Bu, sadəcə olaraq simvolik jest deyil, toplanmış etimadın, sübut olunmuş birgə işin və iki dövlətin strateji maraqlarının üst-üstə düşməsinin təzahürüdür. Tarixə nəzər salsaq, ikitərəfli əməkdaşlığa ilk təkan 1994-cü ildə Heydər Əliyevin Çinə səfəri ilə verilmişdir. Sonra sonrakı nəsillərin tam hüquqlu əməkdaşlıq arxitekturasını qurduğu təməllər qoyuldu. Prezident İlham Əliyevin 2005, 2015 və 2019-cu illərdəki səfərləri bu tendensiyanı daha da gücləndirdi. Və onların hər biri - əvvəlkindən daha geniş və əhatəli gündəliyə malik olmaqla - Azərbaycanın təkcə Çinlə tərəfdaşlıqda maraqlı olmadığını, həm də uzunmüddətli işləməyə hazır olduğunu nümayiş etdirdi.Və burada qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan dövlət başçısının Pekinə növbəti səfəri də bu xəttin simvolik davamıdır.Bu səfər qarşılıqlı hörmətin təsdiqi olmaqla yanaşı, həm də yeni təşəbbüslər - ticarət, turizm, təhsil, təhlükəsizlik sahələrində platforma olacaqdır. Azərbaycan tərəfi açıq şəkildə bildirir ki, o, bütün sahələrdə əməkdaşlığı gücləndirməyi gözləyir və çinli tərəfdaşlar da eyni dialoqa hazırdırlar.
Bakı ilə Pekin arasında əməkdaşlığın iqtisadi ölçüsü artıq təsir edicidir. Azərbaycan ilə Çin arasında əmtəə dövriyyəsinin həcmi 2024-cü ildə əvvəlki illə müqayisədə 20,7 faiz artıb və 3,744 milyard dollar təşkil etmişdir. Çin Azərbaycanın 4-cü ən böyük ticarət tərəfdaşına çevrilmiş, onun xarici ticarət dövriyyəmizdə payı 7,9 faiz olmuşdur. Çin həmçinin idxal üzrə də lider mövqeyindədir və bu göstərici 17,69 faizə çatmışdır. Bu, təkcə statistika deyil, iki ölkənin iqtisadi maraqlarının kağız üzərində deyil, real logistika, biznes layihələri və birgə investisiyalarda kəsişdiyinin sübutudur. Azərbaycan lap əvvəldən Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünü dəstəklədi və bunu deklarativ şəkildə deyil, konkret tədbirlərlə etdi. Prezident Əliyev Çinin Sinxua dövlət xəbər agentliyinə müsahibəsində bildirib ki, transsərhəd nəqliyyat dəhlizi (“Orta Dəhliz”) Pekinin “Bir kəmər və yol” təşəbbüsü üçün yeni iqtisadi imkanlar yaradacaq, çünki o, bərpa olunan enerji və yüksək texnologiyalı sənaye sahələrində əməkdaşlığı genişləndirməyə çalışır. Orta Dəhliz - Çindən Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan, Gürcüstan vasitəsilə Avropaya, daha sonra Türkiyə və Aİ-yə gedən nəqliyyat marşrutunun əhəmiyyətini artırır. Müvafiq olaraq, Azərbaycan əsas tranzit qovşağına çevrilir. Belə ki, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, “Şimal-Cənub” Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi və Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (Orta Dəhliz), həmçinin Xəzərdə ən iri limanlardan biri olan Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı “Kəmər və yol” təşəbbüsü çərçivəsində iqtisadi və nəqliyyat imkanlarının reallaşdırılması üçün yeni perspektivlər açır. Prezident İlham Əliyev müsahibə zamanı bu məsələni xüsusi olaraq vurğuladı ki: “Hazırda Orta Dəhliz Avropa və Mərkəzi Asiyanı Xəzər dənizi vasitəsilə Çinlə birləşdirən etibarlı və təhlükəsiz marşrutdur, həmçinin yüklərin Çindən Avropaya və əks istiqamətdə çatdırılmasının ən optimal yoludur. Onun əhəmiyyəti sürətlə artır”. Azərbaycan və Çin bəşəriyyətin ümumi dəyərlərinin təşviqi istiqamətində də birgə səy göstərir, təşəbbüslə çıxış edir. Bu gün hər birimizin dünyamızın gələcəyi ilə bağlı narahatlıqlar keçiririk. Bir tərəfdən sülh, inkişaf, bərabər hüquqlar, ədalət, demokratiya və azadlıq uğrunda mübarizə gedir, digər tərəfdən isə hegemoniya, güc siyasəti, ikili standartlar, ölkələrə münasibətdə selektiv yanaşma müşahidə edirik. Ölkəmizin başçısı müsahibədə diqqəti bu məsələyə çəkərək bildirdi ki, “Ötən il Astanada ÇXR-in Sədri Si Cinpin ilə bəşəriyyətin ortaq taleyi cəmiyyətinin yaradılmasına kömək etmək səylərimizi bəyan etdik. Tərəfimizdən BMT-nin himayəsi altında beynəlxalq sistemin birgə dəstəklənməsi onun beynəlxalq məsələlərdə rolu, həqiqi çoxtərəflilik mövqeyi, həmçinin BMT Nizamnaməsi əsasında beynəlxalq hüquq, məqsəd və prinsiplərə əsaslanan dünya nizamının birgə dəstəklənməsi əzmi ifadə olundu. Mən artıq dedim ki, Qlobal Cənubun bir hissəsi kimi, həmişə onun maraqlarını müdafiə etmişik. Azərbaycan 2019-2023-cü illərdə BMT-dən sonra ikinci beynəlxalq təşkilat olan Qoşulmama Hərəkatının sədri olub. Planetin əhalisinin 80 faizi, dünya ÜDM-inin təxminən 50 faizi və məcmu beynəlxalq ticarət həcminin təqribən yarısı bu təşkilatın payına düşür. Qlobal Cənubun daha dayanıqlı, ədalətli və təhlükəsiz dünya nizamı qurulmasında iştirakı təbii prosesdir”.
Turizm və humanitar sahə də diqqətdən kənarda qalmayıb. Çin vətəndaşları üçün vizasız rejim, Azərbaycan Turizm Bürosunun Çində daimi nümayəndəliyinin açılması, 2026-cı ilin Çində “Azərbaycan Turizm İli” elan edilməsi planlaşdırılıb – bütün bunlar tərəflərin şəxsiyyətlərarası əlaqələrin möhkəmləndirilməsində maraqlı olmasından xəbər verir. Axı əsl diplomatiya təkcə ofislərdə deyil, həm də mədəniyyətlər arasında, insanlar arasında qurulur. Mədəniyyət və təhsil iki ölkə arasında daha bir güclü körpüdür. Heydər Əliyev Fondunun səyləri sayəsində iki ölkə arasında humanitar əməkdaşlıq nəinki davam edir, hətta genişlənir - sərgilərdən tutmuş təhsil və səhiyyə sahələrində birgə təşəbbüslərə qədər. Bakı Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı ilə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsində maraqlıdır və artıq ŞƏT çərçivəsində statusunu yüksəltmək niyyətində olduğunu bəyan edib. Bu prosesdə Çinin dəstəyi əvəzsizdir və Azərbaycan bunu həqiqətən yüksək qiymətləndirir. Üstəlik, hər iki ölkə razılaşır ki, dünyada təhlükəsizlik və sabitlik mücərrədlik deyil, inkişaf etməkdə olan ölkələrin öz sözünü və məsuliyyət payını bildirməli olduğu konkret gündəmdir. Beləliklə, Azərbaycan və Çin arasında ikitərəfli münasibətlər gələcək onilliklər üçün yaxşı düşünülmüş, sistemli və strateji strukturlaşdırılmış bir işdir. Bu, hörmətə, qarşılıqlı maraqlara və gələcəyə ümumi baxışa əsaslanan tərəfdaşlıqdır.
Milli Məclisin Komitə sədri,
professor Hicran Hüseynova
