Müasir beynəlxalq münasibətlərdə Azərbaycan və Qazaxıstan strateji tərəfdaşlıq münasibətlərinin nümunəsini yaradan dövlətlərdir. Bu əlaqələrin mühüm dayaqlarından biri Xəzər dənizi və onun üzərindən keçən Orta Dəhliz layihəsidir. Hər iki ölkə üçün bu istiqamət təkcə iqtisadi əməkdaşlıq deyil, həm də regional sabitlik, ekoloji məsuliyyət və davamlı inkişaf baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. 2025-ci il 18 oktyabr tarixində Azərbaycan Prezidenti Cənab İlham Əliyevin Qazaxıstanın “Kazinform” agentliyinə verdiyi müsahibə bu mövzuların əhatəli şəkildə izah olunduğu, gələcəyə yönəlik baxışların ifadə olunduğu mühüm strateji sənəd kimi dəyərləndirilə bilər. Prezidentin müsahibəsində səsləndirdiyi fikirlər Azərbaycan–Qazaxıstan tərəfdaşlığının yeni mərhələyə qədəm qoyduğunu, bu əməkdaşlığın həm siyasi, həm iqtisadi, həm də ekoloji baxımdan dərinləşdiyini nümayiş etdirdi. Xəzər dənizi tarixən Azərbaycan və Qazaxıstan arasında dostluq, iqtisadi əlaqə və mədəni təmasların körpüsü olub. Bu gün isə Xəzər hövzəsi iki ölkənin enerji, nəqliyyat və ekoloji siyasətinin qovuşduğu strateji məkan kimi çıxış edir. Prezident İlham Əliyev “Kazinform”a müsahibəsində qeyd edib ki, “Xəzər dənizi bizi ayırmır, əksinə birləşdirir və bu, regional əməkdaşlığın əsas sütunlarından biridir”. Xəzər dənizi vasitəsilə həyata keçirilən enerji və nəqliyyat layihələri Azərbaycan–Qazaxıstan əlaqələrinə yeni məzmun qazandırıb. Qazaxıstan neftinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri ilə ixracı, eləcə də Bakı və Aktau limanları arasında möhkəmlənən logistik əlaqələr bu tərəfdaşlığın praktiki ifadəsidir. Həmçinin hər iki ölkə Xəzər dənizinin hüquqi statusunun müəyyənləşməsi prosesində qarşılıqlı anlayış və etimad nümayiş etdirib. Xəzər dənizinin biomüxtəlifliyinin qorunması, su səviyyəsinin dəyişməsi və iqlim problemləri ilə bağlı birgə təşəbbüslər isə bu əməkdaşlığa ekoloji ölçü qazandırıb. Azərbaycan və Qazaxıstan bu məsələdə ortaq məsuliyyət daşıyan dövlətlər kimi çıxış edir. Azərbaycan və Qazaxıstanın strateji əməkdaşlığının əsas istiqamətlərindən biri Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu layihəsidir. Bu layihə Şərq ilə Qərbi birləşdirən ən mühüm ticarət və logistika xəttinə çevrilib. Prezident İlham Əliyev müsahibəsində bu barədə danışarkən bildirib ki, “Orta Dəhliz təkcə iqtisadi layihə deyil, Avrasiya məkanında yeni əməkdaşlıq fəlsəfəsidir”. Bu dəhliz Çin, Mərkəzi Asiya, Xəzər hövzəsi, Cənubi Qafqaz və Avropanı birləşdirir. Qazaxıstanın Aktau və Kurık limanları ilə Azərbaycanın Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı arasında sinxron fəaliyyət Xəzər üzərindən yüklərin sürətli və təhlükəsiz daşınmasına şərait yaradır. Azərbaycan tərəfindən Ələt Azad İqtisadi Zonası, Qazaxıstan tərəfindən isə Kurık və Aktau limanlarının genişləndirilməsi bu əməkdaşlığın praktiki nəticələridir. Orta Dəhliz həm də türk dünyasının iqtisadi birliyini möhkəmləndirən strateji layihə kimi çıxış edir. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, “Türk Dövlətləri Təşkilatının üzvləri arasında nəqliyyat əlaqələrinin genişlənməsi iqtisadi inteqrasiyanın təməlidir”. Azərbaycan və Qazaxıstan bu istiqamətdə təşəbbüslərin əsas aparıcı qüvvəsidir. Azərbaycan və Qazaxıstan enerji sahəsində uzun illərdir uğurlu əməkdaşlıq edir. Neft və qaz sektorunda həyata keçirilən layihələr, həmçinin bərpa olunan enerji istiqamətində yeni təşəbbüslər bu əməkdaşlığın strateji səviyyəsini göstərir. SOCAR və KazMunayQaz şirkətləri arasında imzalanmış sazişlər enerji daşıyıcılarının nəqli, emalı və yeni texnologiyaların tətbiqi sahələrini əhatə edir. Prezident İlham Əliyev “Kazinform”a müsahibəsində vurğulayıb ki, “Azərbaycan və Qazaxıstan enerji təhlükəsizliyinin təminində bir-birini tamamlayan iki mühüm mərkəzdir”. Bu, təkcə milli maraqlara deyil, həm də regionun enerji balansına xidmət edən əməkdaşlıqdır. Bununla yanaşı, hər iki ölkə yaşıl enerji istiqamətində də ortaq hədəflərə malikdir. Xəzər sahilində günəş və külək enerjisi potensialının öyrənilməsi, bərpa olunan enerji layihələrinin birgə icrası bu sahədə gələcək əməkdaşlıq perspektivlərini açır. Son illərdə iqlim dəyişiklikləri, su resurslarının azalması və ekoloji tarazlığın pozulması kimi problemlər regionun dayanıqlı inkişafına təsir edən amillər sırasındadır. Prezident İlham Əliyev müsahibəsində bu məsələyə xüsusi diqqət yetirərək qeyd edib ki, “ekoloji təhlükəsizlik iqtisadi təhlükəsizlik qədər vacib məsələdir”. Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etməsi bu istiqamətdə ölkəmizin qlobal məsuliyyətini nümayiş etdirir. Qazaxıstan da bu təşəbbüsü tam dəstəkləyərək regional səviyyədə ekoloji əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün ortaq layihələrə qoşulub. Xəzər dənizinin ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, onun səviyyəsinin azalması ilə mübarizə və bioloji müxtəlifliyin qorunması məsələlərində iki ölkə arasında əməkdaşlıq daha sistemli xarakter alır. Hər iki dövlət “yaşıl nəqliyyat”, “təmiz enerji” və “dayanıqlı logistika” kimi anlayışları iqtisadi siyasətlərinə daxil edib. Azərbaycan və Qazaxıstanın əməkdaşlığı yalnız enerji və nəqliyyat sahələri ilə məhdudlaşmır. Prezident İlham Əliyev müsahibəsində rəqəmsal iqtisadiyyatın gələcək inkişafda əsas istiqamətlərdən biri olduğunu vurğulayıb. Xəzər dənizi üzərindən çəkilən fiber-optik telekommunikasiya xətti bu baxımdan strateji əhəmiyyət kəsb edir. Layihə Asiya ilə Avropa arasında rəqəmsal körpü yaradacaq və internet trafikinə yeni marşrutlar təmin edəcək. Bu təşəbbüs yalnız texnoloji deyil, həm də iqtisadi təhlükəsizliyi artıran mühüm layihədir. Azərbaycan və Qazaxıstan həmçinin “Rəqəmsal İpək Yolu” təşəbbüsü çərçivəsində əməkdaşlığı genişləndirmək niyyətindədir. Bu layihələr türk dünyasının rəqəmsal inteqrasiyasına da xidmət edir. İki ölkə arasında elmi və təhsil sahəsində əməkdaşlıq da davamlı inkişaf modelinin mühüm tərkib hissəsidir. Qazaxıstanda fəaliyyət göstərən “Heydər Əliyev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi” və Azərbaycanda “Abay adına Qazaxıstan Mədəniyyət Evi” bu istiqamətdə uğurlu təşəbbüslərdir. Prezident İlham Əliyev müsahibəsində qeyd edib ki, “elmi və təhsil mübadiləsi xalqlarımızın gələcək inkişafına sərmayədir”. Bu sahədə əməkdaşlığın güclənməsi həm insan kapitalının inkişafına, həm də innovativ iqtisadiyyatın formalaşmasına töhfə verir. Eyni zamanda, Azərbaycan və Qazaxıstan iqlim tədqiqatları, enerji səmərəliliyi və ekoloji innovasiyalar üzrə birgə elmi layihələr həyata keçirməyi planlaşdırır. Azərbaycan–Qazaxıstan tərəfdaşlığının dayanıqlılığı həm də qarşılıqlı siyasi etimadın yüksək səviyyəsinə əsaslanır. Hər iki ölkə beynəlxalq arenada bir-birini dəstəkləyir, regional sabitliyin qorunmasına ortaq töhfə verir. Prezident İlham Əliyev “Kazinform”a müsahibəsində bildirib ki, “Azərbaycan və Qazaxıstan regionda sülhün, təhlükəsizliyin və əməkdaşlığın dayaqlarıdır”. Bu, sadəcə diplomatik bəyanat deyil, real siyasətin nəticəsidir. Prezident İlham Əliyev və Prezident Kasım-Jomart Tokayev arasında mövcud olan səmimi münasibətlər Azərbaycan–Qazaxıstan əlaqələrinin inkişafında əsas amillərdəndir. Hər iki lider regionun gələcəyini uzaqgörənliklə planlaşdırır, müasir çağırışlara çevik və rasional yanaşma nümayiş etdirir. İlham Əliyevin “Kazinform” müsahibəsində səsləndirdiyi fikirlər göstərir ki, Azərbaycan–Qazaxıstan əməkdaşlığı artıq ənənəvi ikitərəfli münasibətlər çərçivəsini aşaraq, regional strateji modelə çevrilib. Bu model qarşılıqlı hörmət, etimad və ortaq maraqlar üzərində qurulub. Prezident İlham Əliyevin “Kazinform” agentliyinə müsahibəsi Azərbaycan–Qazaxıstan münasibətlərinin yeni mərhələsini xarakterizə edən strateji mesajlarla zəngindir. Dövlət başçısının vurğuladığı əsas fikirlərdən aydın olur ki, Xəzərdən Orta Dəhlizə uzanan bu əməkdaşlıq xətti təkcə iqtisadi və logistik deyil, həm də ekoloji və humanitar məzmun daşıyır. Azərbaycan və Qazaxıstan ortaq dəyərlərə, etimada və strateji vizyona əsaslanan tərəfdaşlığı ilə türk dünyasında və bütövlükdə Avrasiyada sülhün, sabitliyin və davamlı inkişafın təminatçısına çevrilib. Bu gün bu tərəfdaşlıq yalnız dövlətlərarası münasibət deyil, eyni zamanda qlobal miqyasda məsuliyyətli liderliyin və ekoloji məsuliyyətin simvoludur. Prezident İlham Əliyevin “Kazinform” müsahibəsində səsləndirdiyi mesajlar bir daha təsdiqlədi ki, Xəzərdən yüksələn dostluq ruhu Orta Dəhliz boyunca türk dünyasının gələcəyinə uzanır.

Şahin Seyidzadə

Milli Məclisin deputatı