Dekabrın 1-də Laçın rayonu bir dəfə də olsun atəş açılmadan Azərbaycana qaytarıldı. Bu barədə xpress.az saytına açıqlamasında Milli Məclisin komitə sədri, professor Hicran Hüseynova bildirib. O qeyd edib ki, 10 noyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan tərəfindən imzalanan üçtərəfli bəyanata əsasən, Ermənistan silahlı qüvvələri Laçın rayonundan geri çəkilib.

Komitə sədri bildirib ki, Laçın rayonu 18 may 1992-ci ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilib. Rayonun işğalı zamanı 264 nəfər şəhid olub, 65 nəfər girov götürülüb, 103 nəfər isə əlil olub. Altı Laçın sakini Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülüb. Laçın rayonundan təxminən 70 min məcburi köçkün ölkə üzrə 59 şəhər və rayonda yerləşdirilib. İşğal zamanı rayona 7,1 milyard dollar ziyan dəyib.

2020-ci il dekabrın 1-i gecəsi Azərbaycan Ordusunun bölmələri Laçın rayonuna daxil olub. Həmin gün Prezident İlham Əliyev xalqa müraciət edərək bildirib: “Böyük sevinc hissi ilə bildirirəm ki, Laçın rayonu işğaldan azad olundu. Bütün Azərbaycan xalqını bu münasibətlə ürəkdən təbrik edirəm. Laçın rayonunun işğaldan azad olunması tarixi hadisədir. Özü də bir güllə atmadan biz Laçın rayonunu qaytardıq. Düşməni buna məcbur etdik. Döyüş meydanında əldə edilmiş parlaq qələbə nəticəsində üç rayon – Ağdam, Kəlbəcər və Laçın – bizə qaytarıldı. Biz bu rayonları bir güllə atmadan, bir şəhid vermədən qaytarmışıq. Laçın rayonunun gələcək iqtisadi inkişafda mühüm rolu olacaq. İlk növbədə, biz Laçını Laçın xalqına qaytaracağıq".

1 dekabr 2020-ci ildə Laçın rayonu işğaldan azad edilsə də, Laçın şəhəri və Zabux, Sus kəndləri keçmiş Laçın dəhlizi üzərində yerləşdiyi üçün həmin ərazilər Azərbaycan nəzarətində deyildi. Laçın şəhəri və Zabux, Sus kəndləri 26 avqust 2023-cü ildə tamamilə Azərbaycanın nəzarətinə qaytarıldı. Bu gün ölkədə rəsmi olaraq Laçın Şəhər Günü elan edilib.

2023-cü ilin avqust ayında Laçın Şəhər Günündə Prezident İlham Əliyev sakinlərlə görüşündə müharibədən əvvəlki oxşar görüşünü xatırlayıb: “Yadımdadır, 50 yaşım tamam olanda Qarabağda, Ağcabədi bölgəsində, Taxtakörpü kəndində laçınlılarla görüşdüm və onlara dedim: köçkünlər üçün yeni bir şəhər açılıb, dövlət sizə ən yaxşı şəraiti təmin edir, amma torpaqlar azad edildikdən sonra Laçında daha da yaxşı şərait yaradacağıq və belə də oldu. 50 yaşımı Ağcabədidə laçınlılarla, 60 yaşımı Şuşada, Cıdır düzündə qeyd etdim. Bu gün isə Laçın Şəhər Günündə sizinlə birlikdə bayram tədbirlərində iştirak edirəm. Xoşbəxt günlər yaşayırıq və əminəm ki, bundan sonra xalqımız sülh və əmin-amanlıq içində doğma torpaqlarında yaşayacaq”.

Laçın şəhərinin azad olunması Azərbaycan torpağında separatizmin tamamilə aradan qaldırılması istiqamətində atılmış son addımlardan biri idi. Bir neçə həftə sonra, 19-20 sentyabr 2023-cü il tarixlərində Azərbaycan bütün ölkə ərazisində suverenliyini tam bərpa etdi. 23 aprel saat 12:00-da Dövlət Sərhəd Xidmətinin bölmələri Laçın-Xankəndi yolunun başlanğıcında sərhəd məntəqəsi yaratdılar. Bu, 10 noyabr 2020-ci il tarixli Üçtərəfli Bəyannaməyə zidd olaraq Ermənistan tərəfindən canlı qüvvənin, sursatın, minaların və digər hərbi texnikanın Azərbaycan ərazisinə qanunsuz ötürülməsinin qarşısını almaq üçün edildi. Beləliklə, separatçıların Laçın yoluna nəzarət imkanları sona çatdı və Qarabağın tam azad edilməsi yalnız zaman məsələsi oldu.

Laçın rayonunun zəngin tarixi keçmişi vardır. Onun abidələri Xocavənd rayonundakı Azıx mağarası və Cəbrayıl rayonundakı Tağlar mağarası ilə müqayisə edilə biləcək qədər əhəmiyyətlidir. İşğal dövründə 200-dən çox yerli və 54 qlobal əhəmiyyətli abidə, 217 mədəniyyət müəssisəsi, 101 təhsil müəssisəsi və 142 səhiyyə müəssisəsi dağıdılıb. Zərər çəkmiş abidələr arasında Ağoğlan Alban monastırı, Məlik Əjdərin türbəsi, Qaraqışlaq kəndindəki məscid və Zabux kəndindəki qədim qəbiristanlıq var. Laçın Tarix Muzeyi və qədim qızıl, gümüş və bürünc sikkələr kolleksiyası talan edilmiş, muzeydən bir eksponat – gümüş çanta – Londondakı Sotheby's hərracında qanunsuz satılmışdır.

Laçının ən məşhur abidələrindən biri Ağoğlan çayının sahilində yerləşən V-VI əsrlərə aid Alban monastırı – Ağoğlan Məbədidir. Ermənistan işğalı zamanı məbəd erməniləşdirilib və buna ciddi ziyan dəyib.

Laçın bölgəsi həm tarixi, həm də təbii sərvətlərlə zəngindir. Burada qızıl, mis, civə, əhəng daşı, mərmər, əqiq yataqları və Turşsu, Qaladərəsi, Xırmanlar, Nağdalı kimi müalicəvi mineral bulaqlar mövcuddur. Bölgədəki nadir təbii komplekslərin qorunması üçün 1961-ci ildə 20 hektar ərazini əhatə edən Laçın Dövlət Təbiət Qoruğu, 1987-ci ildə isə 240 hektar ərazini əhatə edən Qaragöl Dövlət Təbiət Qoruğu yaradılıb.

Bu gün Laçının sərvətləri bir daha bu torpağın çiçəklənməsinə xidmət edir. Laçın yenidən qurulur, laçınlılar üçün həyat yenidən başlayır. Bərpa işləri Azərbaycan xalqının iradəsinin, Prezident İlham Əliyevin siyasi qətiyyətinin və ölkənin iqtisadi potensialının göstəricisidir.