Prezident İlham Əliyev 31 mart soyqırımı ilə bağlı həqiqətlərin ifşası mövzusunda prinsipial mövqe nümayiş etdirib

 Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş soyqırımları, tarix boyu bir neçə dəfə baş vermiş və müxtəlif dövrlərdə Azərbaycan xalqının kütləvi şəkildə məhv edilməsi və ya ciddi şəkildə zərər görməsi ilə nəticələnmişdir. Bu soyqırımları, Azərbaycanın müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün pozulmasına, xalqın böyük sosial, iqtisadi və mədəni zərərlər verməsinə səbəb olmuşdur. 1918-ci ilin mart-aprel aylarında dinc Azərbaycan əhalisinə qarşı erməni daşnakları və bolşevik qüvvələrinin iştirakı ilə soyqırımı həyata keçirilib. Bu dövrdə, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hələ qurulmamışdı və bu hadisələr Cümhuriyyətin yaranmasından əvvəlki qarışıq və gərgin dövrə təsadüf edir. Erməni millətçiləri tarixin müxtəlif mərhələlərində mifik “Böyük Ermənistan” ideyasını gerçəkləşdirmək məqsədilə soydaşlarımıza qarşı etnik təmizləmə, deportasiya və soyqırımları həyata keçirmişlər. Xüsusilə, I Dünya Müharibəsi və sonrasında Osmanlı İmperiyasının tərkibində yaşayan ermənilər, öz milli maraqlarını müdafiə etmək adı altında, türklərə qarşı qarşıdurmalar yaratmışlar. Eyni zamanda, XX əsrin bir çox dövrlərində erməni millətçiləri tərəfindən soydaşlarımıza qarşı müharibələr, zorakılıqlar və deportasiyalar həyata keçirilmişdir. Bu cür hadisələr "Böyük Ermənistan" ideyasının bir hissəsi olaraq erməni millətçiləri tərəfindən tarixi ərazilərin "geri alınması" məqsədilə gerçəkləşdirilmişdir. Bu proseslər isə həm türklərə, həm də digər etnik qruplara qarşı müxtəlif cür insanlıq qarşısında dayanıqlı olmayan və faciəvi nəticələrə yol açan bir çox təcavüzə səbəb olmuşdur. Azərbaycan xalqının başına gətirilən ən dəhşətli faciələrdən biri də 1918-ci ilin mart-aprel aylarında Bakı Sovetinin mandatı altında fəaliyyət göstərən daşnak-bolşevik silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla törədilmiş kütləvi qırğınlardır.

Erməni silahlı qüvvələri, xüsusən Bakıda və Azərbaycanın digər bölgələrində, çoxsaylı azərbaycanlı mülki əhalini qətlə yetirmiş, evləri talan etmiş və dinc insanlara qarşı ağır zorakılıq hərəkətləri həyata keçirmişdir. Bu soyqırımı hadisəsi, çoxsaylı insanın həyatına son qoymuş və Azərbaycan xalqı üçün böyük travmalar yaratmışdır.

Bakı şəhəri, xüsusilə bu soyqırımın mərkəzinə çevrilmişdi. İstər kişilər, istər qadınlar, istərsə də uşaqlar hədəf alınmışdı. Yüzlərlə azərbaycanlı evlərini tərk edərək qaçmaq məcburiyyətində qalmışdı. Soyqırımı zamanı erməni qüvvələri, azərbaycanlıları yaşadıqları evlərindən çıxarmaq, evlərini və yaşayış yerlərini yandırmaqla yanaşı, bir çox insanı canlı olaraq yandırmış və ya boğmuşdular. Xüsusilə qadınlar, uşaqlar və yaşlılar daha çox hədəf alınmış, heç bir müdafiə şansı olmadan öldürülmüşdür. Təsadüfi deyil ki, ermənilər törətdikləri qırğınları etiraf edirlər. tarixçi Yervand Aleksandroviç Lalayan (1864-1931) deyib: “Ermənilər tərəfindən azərbaycanlıların qırılması çoxdan başlamış, dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırılmış və Azərbaycanın hüdudlarından kənara çıxmışdır. Onda təəccüblənməyə dəyərmi ki, ancaq Ermənistanda daşnak hökuməti ”özünün 30 aylıq hakimiyyəti dövründə (may 1918 - noyabr 1920) Azərbaycan əhalisinin 60 faizini qırmışdır”. Daşnak partiyasının üzvü Qaregin Aristakesoviç Muradyan isə bildirib: “...Bizim hökumətin gördüyü tədbirlər nəticəsində...bu kəndlərin (Toxluca, Ağbulaq, Ardanış və b.) əhalisi Ermənistanın sərhədlərini tərk etmişdir. Mən sahibsiz qalan kəndləri gördüm, orda bir neçə pişik, habelə sarsıdıcı sakitlikdən heyrətlənən itlərin qəribə hürüşməsini gördüm. Bu kəndlərin əhalisi çox böyük sahələrdə kartof, buğda və arpa əkini qoyub getmişlər. Hökumət bu kəndlərdən iki milyon pud buğda və yarım milyon pud kartof götürə biləcək”.

Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri qırğınları etiraf etmələri bir çox aspektdə əhəmiyyətlidir. Bu cür etiraflar tarixi hadisələrin daha açıq şəkildə qəbul edilməsinə və ədalət mühakiməsi üçün daha yaxşı təhlil və qiymətləndirmələrə yol aça bilər. Xüsusən də, Azərbaycan-Ermənistan münaqişəsinin keçmişində baş verən hadisələrin və zorakılıqların düzgün qiymətləndirilməsi, bu hadisələrin gələcəkdə təkrarlanmasının qarşısını almağa kömək edə bilər. Tarixi faktların və insanlıq əleyhinə törədilən cinayətlərin etirafı, həm də beynəlxalq aləmdə daha böyük diqqət və təsir oyandırmaqla yanaşı, həmçinin regionda sülh və barış mühiti yaradılması üçün vacib bir addım ola bilər. Bu, həm də sivil cəmiyyətin və beynəlxalq təşkilatların üzərinə məsuliyyət qoyur ki, belə hadisələrin qarşısının alınması üçün müvafiq tədbirlər görsünlər.

Bu dövrün təsiri, təkcə həmin zamanın Azərbaycan xalqına deyil, həm də gələcək nəsillərə mənfi təsir etmişdir. Sonradan bu hadisə Azərbaycan tarixində soyqırımı kimi yadda qalmış və 31 mart tarixinin Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü kimi qeyd olunmasına səbəb olmuşdur. Belə ki, Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş bütün soyqırımı faciələrini qeyd etmək məqsədi ilə 1998-ci il martın 26-da Ulu Öndər Heydər Əliyev “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” Fərman imzalamışdır. Sözügedən Fərmanla martın 31-i “Azərbaycanlıların Soyqırımı Günü” elan edilmişdir. Həmin Fərmanın icrasının ardıcıl və mütəşəkkil şəkildə həyata keçirilməsi ilə bağlı Ulu Öndər Heydər Əliyev 30 mart 1999-cu ildə tədbirlər planı təsdiq etmişdir. Bu hadisələrin tarixi yaddaşda saxlanılması və araşdırılması, bəşəriyyətin zorakılıq və soyqırımların təkrarlanmasının qarşısını almaq üçün vacibdir.

Prezident İlham Əliyev 31 mart soyqırımı ilə bağlı həqiqətlərin ifşası mövzusunda prinsipial mövqe nümayiş etdirib. O, Azərbaycanın tarixi ədalətini və bu cür cinayətlərin beynəlxalq aləmdə tanınmasının vacibliyini daim vurğulayıb. Prezidentin bu məsələdəki mövqeyi, xüsusilə 31 mart soyqırımının qurbanlarının xatirəsinin yad edilməsi və bu faciənin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması istiqamətində mühüm addımlar atılmasına səbəb olub.

Azərbaycan dövlətinin yüksək səviyyədə bu məsələyə yanaşması, 31 mart soyqırımının beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində tanınmasına çalışması, eyni zamanda, tarixdən dərs götürülməsi və gələcəkdə belə faciələrin qarşısının alınması üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi zərurətini ön plana çəkir. Prezident İlham Əliyev, həmçinin bu məsələnin yalnız Azərbaycan üçün deyil, regionun və dünya ictimaiyyətinin sülh və təhlükəsizliyinə də töhfə verəcəyini qeyd edir. 31 mart soyqırımı ilə bağlı həyata keçirilən təbliğat və maarifləndirmə işləri, həmçinin müxtəlif beynəlxalq tədbirlərdə bu məsələnin müzakirə edilməsi, Azərbaycanın ədalətə və tarixə olan hörmətini daha geniş auditoriyaya çatdırmaq məqsədini güdür.

31 mart soyqırımı, Azərbaycan xalqı üçün bir travma olmaqla yanaşı, bəşəriyyətə qarşı törədilmiş bir cinayət olaraq tarixi yaddaşda qalmışdır. Bu gün, bu faciənin qurbanlarını anmaq, soyqırımın qarşısını almaq və belə hadisələrin təkrarlanmaması üçün bütün dünya üçün mühüm bir çağırışdır.

Rüstəmova Aybəniz Vilayət qızı, Avrasiya universitetinin Humanitar fənlər və regionşünaslıq kafedrasının müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent