Əziz Şuşa, sən azadsan! Əziz Şuşa, biz qayıtmışıq! Əziz Şuşa, biz səni dirçəldəcəyik! Şuşa bizimdir! Qarabağ bizimdir! Qarabağ Azərbaycandır! Bu sözlər təkcə bir şəhərin azadlığına deyil, həm də Azərbaycanın mədəniyyət, tarix və milli kimliyinin bərpasına həsr olunmuş ən böyük bəyanatlardan biridir. 8 noyabr 2020-ci ildə Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə qazanılan Qarabağ Zəfəri nəticəsində Şuşa şəhəri işğaldan azad olundu. Bununla da təkcə ərazi bütövlüyümüz bərpa edilmədi, eyni zamanda Azərbaycan mədəniyyətinin ürəyi, milli ruhun beşiyi olan Şuşa yenidən dirçəliş dövrünə qədəm qoydu.
Şuşa şəhəri əsrlər boyu Azərbaycanın mədəni, siyasi və ictimai həyatının mərkəzlərindən biri olub. XVIII əsrdə Qarabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən salınmış bu qədim qala şəhəri qısa müddətdə Qafqazın ən mühüm mədəniyyət ocaqlarından birinə çevrildi. “Qarabağın tacı”, “Qafqazın incisi” adlandırılan Şuşa Azərbaycan musiqisinin, poeziyasının, incəsənətinin və maarifçiliyinin mərkəzi idi. Qarabağ xanəndəlik məktəbi məhz Şuşada formalaşdı, muğam sənətinin zirvələri buradan dünyaya yayıldı. Şuşanın mənəvi havası xalq yaradıcılığının, incəsənətin və ziyalılığın qaynağı idi. Azərbaycan xalqının bu dəyərli şəhəri 1992-ci ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olundu. 28 il boyunca şəhər dağıdıldı, tarixi abidələr viran edildi, mədəni irsimiz məhvə məruz qaldı. Lakin 2020-ci ildə Azərbaycan Ordusunun qəhrəmanlığı və Prezident İlham Əliyevin uzaqgörən siyasəti nəticəsində bu tarixi ədalətsizlik aradan qaldırıldı. Şuşa azadlığına qovuşdu, mədəniyyətimiz yenidən öz doğma beşiyinə döndü. Şuşanın işğaldan azad edilməsindən sonra Prezident İlham Əliyev bu şəhərin bərpasını milli prioritetlər sırasına daxil etdi. Dövlət başçısı dəfələrlə bəyan edib ki, “Şuşa Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtıdır və bu status ona əbədi məxsus olacaq”. 2021-ci il 7 may tarixli Sərəncamla Şuşa şəhəri Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət paytaxtı elan edildi. Bu qərar təkcə simvolik məna daşımırdı; o, həm də dövlət səviyyəsində həyata keçirilən bərpa və mədəni irs proqramlarının hüquqi bazasını müəyyənləşdirdi. Eyni ildə – 31 may 2021-ci il tarixində qəbul edilmiş qanunla Şuşa şəhərinin qorunması, bərpası və inkişafı ilə bağlı xüsusi hüquqi və təşkilati mexanizmlər müəyyənləşdirildi. Bu qanunla Şuşa Şəhəri Dövlət Qoruğu yaradıldı və şəhərin inzibati sərhədləri daxilində bütün memarlıq, tarixi və mədəniyyət abidələrinin dövlət nəzarətinə götürülməsi təmin edildi. Beləliklə, Prezident İlham Əliyev Şuşanın bərpasını təkcə infrastruktur məsələsi kimi deyil, həm də mədəni-mənəvi dirçəliş missiyası kimi müəyyənləşdirdi. Azərbaycan Prezidenti 5 yanvar 2022-ci il tarixli Sərəncamla 2022-ci ili “Şuşa İli” elan etdi. Bu qərar həm qələbənin mədəniyyət müstəvisində davamı, həm də azad edilmiş torpaqlarda milli ruhun dirçəlişinin simvolu idi. “Şuşa İli” çərçivəsində ölkə daxilində və beynəlxalq səviyyədə yüzlərlə tədbir, konfrans, sərgi, konsert və festival təşkil olundu. Xarıbülbül festivalı, Vaqif Poeziya Günləri, “Qarabağ – mədəniyyətin beşiyi” layihəsi kimi tədbirlər bir daha sübut etdi ki, Şuşa yalnız keçmişin mirası deyil, həm də gələcəyin mədəniyyət mərkəzidir. Həmçinin, “Şuşa İli” Azərbaycanın mədəni diplomatiyasının genişlənməsində mühüm mərhələyə çevrildi. Şəhərin bərpası, tarixi abidələrin rekonstruksiyası və beynəlxalq tədbirlərin keçirilməsi sayəsində Şuşa tədricən dünya mədəniyyət xəritəsində öz layiqli yerini bərpa etdi. 2022-ci il martın 31-də Türkiyənin Bursa şəhərində Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatına (TÜRKSOY) üzv ölkələrin Mədəniyyət Nazirlərinin Daimi Şurasının iclasında Şuşa 2023-cü il üçün “Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı” elan edildi. Bu qərar təkcə Azərbaycan xalqı üçün deyil, bütün türk xalqları üçün böyük qürur mənbəyinə çevrildi. Şuşa türk dünyasının mənəvi birliyinin, ortaq mədəni irsin və milli kimliyin simvolu kimi qəbul olundu. “Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı – Şuşa” ili çərçivəsində Türk dövlətlərinin musiqi, incəsənət, folklor və ədəbiyyat nümayəndələri bu qədim şəhərdə toplaşaraq ortaq dəyərlərin birliyini nümayiş etdirdilər. Bu, həm də Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi “Türk dünyasının birliyinə əsaslanan xarici siyasət” kursunun parlaq nəticələrindən biri oldu. 2023-cü il sentyabrın 25-də Qətərin paytaxtı Doha şəhərində keçirilən İslam Dünyası Mədəniyyət Nazirlərinin 12-ci Konfransında Şuşa 2024-cü il üçün “İslam dünyasının mədəniyyət paytaxtı” elan edildi. Bu, Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunun və multikultural ənənələrinin yüksək qiymətləndirilməsinin bariz göstəricisidir. Şuşa şəhərində dini tolerantlıq, müxtəlif konfessiyaların birgə yaşama ənənələri tarixən formalaşmışdır. Burada məscidlər, kilsələr və digər dini abidələr bir-birinə hörmət və qarşılıqlı anlayış şəraitində mövcud olub. Eyni zamanda, 2023-cü ilin oktyabrında İranın Ərdəbil şəhərində keçirilən İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının nazirlər toplantısında Şuşa 2026-cı il üçün “İƏT turizm paytaxtı” elan edildi. Bu ardıcıl qərarlar Şuşanın beynəlxalq mədəniyyət və turizm xəritəsində mühüm mövqeyə malik olacağını göstərir. Prezident İlham Əliyevin 31 iyul 2023-cü il tarixli Sərəncamına əsasən 8 noyabr – Şuşa şəhəri günü elan edildi. Bu, həm Zəfər Gününün simvolik davamı, həm də azad edilmiş şəhərlərin milli bayram kimi qeyd olunmasının başlanğıcı idi. Hər il 8 noyabrda Şuşada keçirilən dövlət tədbirləri, konsertlər, sərgilər, mədəni proqramlar Azərbaycanın mədəni dirçəlişinin, milli həmrəyliyinin və qələbə ruhunun ifadəsinə çevrilib. Bu tədbirlərdə Şuşa təkcə bir şəhər kimi deyil, həm də mədəniyyətin dirçəliş məkanı, milli kimliyin bərpa olunmuş simvolu kimi təqdim edilir. İşğal zamanı Şuşada 300-dən çox tarixi və mədəniyyət abidəsi dağıdılmışdı. Lakin şəhərin azad edilməsindən sonra dövlətin birbaşa nəzarəti ilə bütün bu abidələrin bərpası sürətlə həyata keçirilir. Artıq Xurşidbanu Natəvanın, Üzeyir Hacıbəylinin və Bülbülün güllələnmiş büstləri əvvəlki yerlərinə qaytarılıb, Yuxarı Gövhərağa, Aşağı Gövhərağa, Saatlı məscidləri, Karvansaray kompleksi, Vaqifin türbəsi bərpa olunub. “Xarıbülbül” və “Qarabağ” hotelləri yenidən istifadəyə verilib, “Zəfər Yolu” üzərində yeni Konqres Mərkəzi, Şuşa Hotel Kompleksi, yaşayış binaları və mədəniyyət obyektləri tikilib. Şuşanın tarixi simasının qorunması məqsədilə hər bir layihə dövlət nəzarəti ilə, memarlıq və estetik prinsiplər əsasında həyata keçirilir. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə vurğulayıb ki, “Şuşanın hər bir daşına, hər bir abidəsinə hörmətlə yanaşmaq, bu şəhəri olduğu kimi saxlamaq bizim mənəvi borcumuzdur”. Bu gün Şuşa yalnız Azərbaycanın deyil, həm də regionun mədəni diplomatiya mərkəzinə çevrilməkdədir. Burada keçirilən beynəlxalq forumlar, konfranslar, musiqi festivalları və ədəbi tədbirlər Azərbaycanın dünyaya təqdim etdiyi mədəni dəyərlərin və sülh mesajlarının daşıyıcısıdır. Azərbaycanın mədəniyyət siyasəti artıq milli sərhədləri aşaraq beynəlxalq səviyyədə qəbul olunur. Şuşa bu siyasətin mərkəzi – “yumşaq gücün paytaxtı” kimi tanınır. Burada keçirilən “Xarıbülbül” Musiqi Festivalı, Vaqif Poeziya Günləri, Şuşa Beynəlxalq Media Forumu kimi tədbirlər Azərbaycanın mədəni nüfuzunu daha da möhkəmləndirir. Şuşa şəhərinin 2040-cı ilədək Baş planı qəbul olunub. Bu sənəd şəhərin mədəni, sosial və turizm potensialının inkişafı üçün strateji yol xəritəsini müəyyən edir. Planın əsas prinsipi tarixi simanın qorunması və müasir inkişaf modelinin vəhdətidir. Şəhərdə yeni yaşayış kompleksləri, teatr, muzey, turizm və təhsil mərkəzləri inşa olunur. Bu, həm də Prezident İlham Əliyevin müəyyən etdiyi “Böyük Qayıdış” proqramının tərkib hissəsidir. Şuşanın bərpası və yenidən qurulması dövlətimizin mədəni, iqtisadi və siyasi gücünün təntənəsidir. Şuşa bu gün yalnız Azərbaycanın deyil, bütün türk və islam dünyasının mədəniyyət paytaxtıdır. Onun azadlığı təkcə hərbi qələbə deyil, həm də mədəni, mənəvi və ideoloji zəfərdir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən mədəni dirçəliş siyasəti nəticəsində Şuşa milli özünüdərkin, birliyin və yaradıcı ruhun mərkəzinə çevrilib. Əsrlərin sınağından çıxmış bu şəhər bu gün yenidən dirçəlir, yeni həyat qazanır, milli kimliyimizin canlı simvolu kimi parlayır. Şuşa – Azərbaycanın qəlbi, türk dünyasının fəxri, mədəniyyətin əbədi paytaxtıdır.
Şahin Seyidzadə
Milli Məclisin deputatı
